کاربر سایت شما کیست؟ یک دانش آموز؟ یک متخصص؟ آیا ممکن است در بین محاطبان شما افراد کم سواد یا بی تجربه هم باشند؟ پاسخ به سوالاتی از این قبیل میزان سادگی کاربرد سایت شما را مشخص می کند.
تجربه کاربری (به انگلیسی- User Experience به اختصار UX) شامل رفتارها، نگرش ها و احساسات یک کاربر درباره استفاده از یک محصول، سامانه یا سرویس خاص است.
تجربه کاربری جنبه های کاربردی، تجربه شده، اثرگذار به صورت عاطفی، معنادار و ارزش مند تعامل انسان و رایانه و مالکیت محصول را در بر می گیرد.
علاوه بر این، برداشت یک فرد از جنبه های مختلف یک سامانه مانند سودمندی، کاربری آسان و کارایی نیز در گستره تجربه کاربری قرار می گیرد. به عبارت دیگر، تجربه کاربری همان خاطره ای است که با استفاده از یک محصول، سامانه یا سرویس در ذهن کاربر نقش می بندد.
از آن جایی که تجربه کاربری درباره ادراک های فردی و تفکراتی در رابطه با سامانه است، می تواند ماهیتا تا حدی به عنوان یک امر ذهنی، نظری و درونی در نظر گرفته شود.
هم چنین تجربه کاربری یک مفهوم پویا است که به طور مداوم در طول زمان با توجه به تغییرات در شرایط استفاده و نیز گسترش یافتن زمینه های کاربرد آن، تغییر می کند.
استاندارد بین المللی ارگونومی های تعامل انسان و سامانه (بخش ۲۱۰ از استاندارد ISO-9241)، تجربه کاربری را «برداشت های یک فرد و واکنش هایی که از استفاده یا انتظار استفاده وی از یک محصول، سامانه یا سرویس ناشی می شود» تعریف می کند. بنا به این تعریف، تجربه کاربری تمام احساسات، باورها، اولویت ها، برداشت ها، واکنش های جسمی و روانی، رفتارها و دست آوردهای کاربران که پیش از استفاده، در حین استفاده و پس از استفاده رخ می دهد را شامل می شود. این استاندارد هم چنین سه عامل سامانه، کاربر و زمینه استفاده را عواملی می داند که تجربه کاربری را تحت تاثیر قرار می دهند.
هم چنین SEO و UX وجه مشترک های بسیار بیشتر از آن چیزی که تصور می کنید، باهم دارند. به عنوان مثال، خوانا و روشن بودن، اطلاعات مفید و کاربردی با کلمات کلیدی و متن با کیفیت، کاربر پذیری و ساده بودن و ... از جمله اهداف اصلی SEO و UX هستند. به عنوان مثال تصاویر همیشه باعث جذب مخاطب نمی شود. اگر تصاویر باکیفیت استفاده کنید (خیلی برای سایت سنگین می شود) هم چنین برای سرعت لود سایت شما مضر است. و این موضوع باعث آسیب به هم بخش SEO میشود و هم UX.
تجربه استفاده از پایگاه های اینترنتی ایرانی
پس از سال ها حضور در صنعت فناوری اطلاعات، به سختی می توانم از تعداد انگشت شماری وب سایت ایرانی نام ببرم که تجربه کاربری را مد نظر قرار داده باشند. اکثر وب سایت های ایرانی، گنگ، نامفهوم، ناکارامد و آزاردهنده هستند. زیبایی ظاهری تنها نکته ایست که طراحان ایرانی در پی آن می روند و در سال های اخیر پس از داغ شدن بحث سئو، طراحان با گمان این که منظور از سئو، بهینه سازی سایت برای موتورهای جستجوگر است، از سادگی و رسایی طراحی دور شده و به دام تکنیک های راحت تر و سریع تر شناساندن صفحه های سایت به روبات های جستجوگر افتادند و از هدف نهایی و و جودی سایت، که استفاده کننده انسانی است، دور شدند.
بنا به دلایلی در چند ماه اخیر ناچار به استفاده از چندین سایت ایرانی شدم. سایت دانشگاه آزاد، سایت شرکت پخش فرآورده های نفتی، سایت سامانه ثنا (سامانه قوه قضاییه)، سایت اپراتورهای تلفن همراه و... به عنوان مشتی از خروار، به بررسی همین چند سایت می پردازم.
سایت دانشگاه آزاد
پس از یک ساعت کلنجار رفتن با این سایت، به سادگی می توان فهمید که این سایت توسط چند تیم مختلف وصله پینه شده است. ساختار کلی سایت ناهنجار است. ناهماهنگی شدیدی بین قسمت های مختلف سایت دیده می شود. صفحه اولیه با شمایلی مدرن طراحی شده. ولی ماژول های خدماتی مانند ثبت نام، انتخاب واحد، دریافت کارت آزمون و... به شدت با هم تفاوت ساختاری و برنامه نویسی دارند که نتیجه این آشفتگی، ناهمخوانی عملیاتی این ماژول هاست.
گزینه های منوهای بخش کاربری به قدری ناهماهنگ چیده شده اند که دانشجویان سال چهارمی را هم سردرگم می کنند. ترکیب تکنیک های مختلف فراخوانی داده ها نیز قوز بالاقوز است. کلا این سایت نتیجه عوض شدن متوالی تیم طراحی سایت است و طبق رسم ما ایرانی ها، هر تیم پس از شروع به کار مصداق "هر که آمد عمارتی نو ساخت" را پیش گرفته اند. اگر چنین نباشد، مطمئنا رهبر این تیم دچار تزلزل شخصیتی شدیدیست که حتما باید توسط روان درمانگر تحت درمان قرار بگیرد. چون این میزان ناهماهنگی، تغییرات تکنیکی و تاکتیکی، عدم انطباق و آشفتگی، هرگز توسط یک ذهن سالم قابل تولید نیست.
سایت شرکت پخش فرآورده های نفتی (سامانه ثبت نام اینترنتی سوخت گازوئیل و نفت سفید)
این سایت برای ثبت نام سهمیه گازوئیل و نفت سفید ایجاد شده است. مراجعه کنندگان و کاربران این سایت اغلب کشاورزان، دامداران، مالکان وسایل نقلیه عمومی و کشاورزی و... هستند.
از لحظه ورود به سایت تا پایان کار، حس شب اول قبر و حضور پر شور نکیر و منکر را دارید. برای یک بار ثبت درخواست، سه بار با سیستم تشخیص ربات از انسان مواجه می شوید. سوالات بی مورد مکررا در فرآیند ثبت نام پرسیده می شود.
با این که امکان بایگانی کردن مستندات لازم برای ثبت درخواست در سایت پیش بینی شده، ولی باز هم هر بار ناچار به اسکن مدارک و بارگذاری آن ها در سایت هستید. طراح این سایت از سایه خود نیز می ترسیده، ولی با این حال، هیچ درکی از امنیت و نفوذ ناپذیری نداشته. درخواستی که بدون مراجعه حضوری به مدیریت بخش مربوطه و ممهور کردن درخواست و ارائه اصل مستندات بارگذاری شده در سایت، فاقد ارزش است، چه نیازی به این همه بگیر و ببند دارد؟ ضمن این که کار کردن با سایت حتی برای کاربر حرفه ای نیز سخت و ناخوشایند است، چه برسد به فرضا فرد کشاورزی که قاعدتا تجربه ای در کار با این تکنولوژی ندارد.
سایت سامانه ثنا (سامانه اطلاع رسانی قوه قضاییه)
کاربرد اصلی این سایت، رساندن ابلاغیه ها و احکام صادره در دادگاه به طرفین دعوی است. در این سایت هم بگیر و ببندهای آزاردهنده امنیتی بی داد می کند. رمز اصلی، رمز دوم، رمز موقت، رمز پیامکی، سیستم تشخیص انسان از ربات، و... که پس از عبور از آن ها تازه مشاهده می کنید ابلاغیه ای که هفته پیش صادر شده، هنوز روی سایت و در صندوق ابلاغیه های شما قرار نگرفته.
۲۰ روز مهلت اعتراض به حکم دارید و ۳۰ روز بعد از صدور حکم، تازه حکم برای شما قابل مشاهده است. احضاریه ای را در صندوق خود می بینید که ۱۵ روز از صدور آن گذشته و مربوط به ۱۰ روز پیش است و الان به دلیل عدم حضور به موقع در دادگاه، برایتان حکم جلب صادر شده. ناهماهنگی و عدم ارتباط سیستم های مدیریت اطلاعات داخلی سازمان با بخش اطلاع رسانی عمومی یا همین سامانه ثنا، منجر به فروپاشی فلسفه وجودی این سیستم شده. طبیعتا حکمی که در دادگاه توسط منشی دادگاه تایپ و در سیستم اتماسیون داخلی ثبت می شود، می بایست مستقیما به ذی نفعان ارسال گردد. ولی در این میان یک واسط انسانی قرار دارد که اگر حوصله داشت و وقت آزاد پیدا کرد و در محل کارش بود، ممکن است دلش بخواهد ابلاغیه یا حکم شما را برایتان ارسال کند و اگر هم نکرد که خب حتما سرش شلوغ بوده و مقصر نیست.
ملغمه سرگیجه آور کار سنتی و مدرن در این سامانه، وحشتناک ترین شکل ممکنش را به شما نشان می دهد. همه ای ها در شرایطی است که سایت، در دسترس باشد و تیم طراح آن در حال اصلاح و به رزورسانی نباشند. سامانه ای با این درجه از اهمیت، که حتی بر مرگ و زندگی انسان¬ها نیز اثرگذار است، باید بسیار بی و عیب و نقص تر از این وضعیت فاجعه بار فعلی باشد.
این جا، عرصه آزمون و خطا نیست. در دسترس بودن به میزان بیش از ۹۹/۹۹ درصد، به روز بودن ثانیه ای، فقدان خطاهای برنامه نویسی، داشتن پاسخگوی آنلاین و پشتیبانی بی وقفه، از جمله باید های چنین سامانه ای است که متاسفانه اثری از این ها نمی بینیم.
سایت اپراتورهای تلفن همراه
مصیبت اصلی بر سر سایت هاییست که قرار است محصول یا خدماتی بفروشند و از کاربر پول دریافت کنند. گنگ، پیچیده، ناکارامد، تنها بخشی از صفات این سایت هاست. در پیکسل به پیکسل صفحه تبلیغات شرکت را مشاهده می کنید. شعار و حرف و حدیث. منوها مهجور و گم، گزینه ها گنگ و سرخورده، کاربر بی نوا برای انتخاب شماره (فقط انتخاب) باید بارها و بارها از سیستم تشخیص انسان از رباط استفاده کند. احترام به شخصیت انسانی کاربر محلی از اعراب ندارد. سایت این شرکت ها با نسخه کاغذی کاتالوگشان تفاوت اندکی دارد. همان قدر بی خاصیت و لال. شخصیت این سایت ها در حد سمساری های سیار است. با بلندگویی پر سر و صدا، شعاری گوش خراش و منزجر کننده را فریاد می زنند.
نتیجه
در اکثر آگهی های استخدام برنامه نویس و طراح سایت، با خواسته های شگفت آوری مواجه می شود. به یک نفر طراح سایت، مسلط به PHP، ASP.NET، Photoshop، Corel، مسلط به معماری سه لایه، مسلط به مفاهیم SEO، CSS و... نیازمندیم. فرض کنیم که یک ابر انسان با مغزی شگفت آور پیدا کنیم که همه این خواسته ها را برآورده نماید. حقوق درخواستی این فرد حداقل ۱۰ میلیون تومان در ماه است، نه حقوق وزارت کار. نتیجه چنین دیدگاهی از سوی کارفرما، همین سایت های فشل و ناقص و دست و پا شکسته است. به عنوان مثال، تیم وب سایت شرکت سامسونگ متشکل از یک گروه ۵ نفره روانشناسی، یک گروه برنامه نویسی ۲۷ نفره، یک تیم ۵۵ نفره پشتیبانی آنلاین، یک گروه ۶ نفره مدیریت امنیت، ۱۱ نفر گروه پشتیبانی سخت افزار، یک گروه گرافیست ۹ نفره، و چندین گروه عملیاتی و پشتیبانی فنی دیگر است. یک وبسایت و ده ها نفر پشت پرده آن تلاش می کنند. در مقابل، کارفرمای ایرانی انتظار دارد یک لیسانس نرم افزار استخدام کند که توانایی های روانشناسی، گرافیکی، برنامه نویسی، بازاریابی، و ده ها مهارت دیگر را داشته باشد و فقط هم حقوق وزارت کار را دریافت کند.
تا وقتی دیدگاه کارفرما به سایت سازمان خود، از یک امر تزئینی و زائد به یک واقعیت انکار ناپذیر تغییر نکند، و اهمیت تک تک اجزای ساختاری یک سایت را باور نکند، پی به پیچیدگی روند ساخت یک سایت و مدیریت آن و حفظ و به روز رسانی آن نخواهد برد. داشتن یک وب سایت با هزینه کردن فقط ۵ هزارتومان هم ممکن است. ولی مسلم است که این هزینه، چه چیزی به شما خواهد داد.
چگونه سایتی مطلوب داشته باشیم؟
قدم اول: کار را به کاردان بسپارید
از افراد با تجربه برای طراحی و ساخت سایت خود کمک بخواهید. شرکت های مطرح و با سابقه را برای این کار انتخاب کنید. آگهی های روزنامه ای و دیواری مرجع خوبی برای پیدا کردن این افراد نیست. اگر لازم است تیمی کارامد و دائمی در سازمان خود تشکیل دهید و تمام امور ساخت، راه اندازی، پشتیبانی و بهینه سازی سایت خود را به آن ها بسپارید.
قدم دوم: هدف خود را از داشتن سایت مشخص کنید
برای چه کاری به سایت نیاز دارید؟ شاید اصلا داشتن سایت برای شما الزامی نداشته باشد. می خواهید با این وسیله، به چه هدفی برسید؟ مشخص کردن پاسخ این سوالات، مسیر شما را روشن می کند. خواسته های شما از طراح را شکل می دهد. هنگام تحویل گرفتن کار، می توانید کار انجام شده را با خواسته های خود مقایسه کنید و ببینید طراح چقدر در کار خود موفق بوده است.
قدم سوم: کاربر سایت یا جامعه هدف خود را مشخص کنید.
کاربر سایت شما کیست؟ یک دانش آموز؟ یک متخصص؟ آیا ممکن است در بین مخاطبین شما، افراد کم سواد یا بی تجربه هم باشند؟ پاسخ به سوالاتی از این قبیل، میزان سادگی کاربرد سایت شما را مشخص می کند.
قدم چهارم: اهداف امنیتی سایت خود را مشخص کنید
آیا اطلاعاتی حیاتی از مشتریان دریافت می کنید؟ آیا سرقت این اطلاعات می تواند به حیثیت کاری شما آسیب بزند؟ یا فقط اطلاعاتی برای ارائه دادن دارید؟ حتی اگر اطلاعات هم از مشتری دریافت می کنید، یک متخصص امنیت اطلاعات می تواند به شما راهی را نشان دهد که بدون آزار دادن مشتری، امنیت وی را تامین کنید.
قدم پنجم: بهبود مستمر را در دستور کار قرار دهید
هیچ چیز ساخت بشری، بی عیب و نقص نیست. به صورت مداوم در حال بازخورد گرفتن از مشتریان و اصلاح مشکلات باشید.